Sênh về phố lòng ngổn ngang như sâu bò. Hào quang của sân khấu không giấu được khuôn mặt Dự đang cười. Khói nhà sàn cứ lơi theo tiếng đàn tính mà sóng sánh. Nốt treo trên sơn ngàn gọi đàn chim về xây tổ, nốt chìm xuống lòng suối quấn vào bắp chân cô gái đi nương về. Ôi! Tiếng tính mới đắm say làm sao. 

Cái vỗ vai của lão say rượu đòi nghe hát làm đứt tiếng đàn trong tâm tưởng Sênh. "Này hát đi chứ? Bọn chú còn chưa uống xong rượu, hát đi, hát". Sênh cầm micro hát những khúc ca loãng toẹt theo tiếng hò reo chúc tụng.

Lát cắt ngang dọc cuộc đời cô gái trẻ biết bao lần chênh vênh. Từ chuyện tình duyên không thuận của mối tình đầu khiến Sênh hoàn hoàn mất thăng bằng trầm cảm. Cô không tha thiết điều gì ngoài mong muốn được ra đi nơi người yêu cô đã đến. Sênh ân hận, Sênh không thể quên cái hôm cô nằng nặc đòi người yêu xuống đón ở trường về mới chịu, cuộc cãi cọ qua lại trên điện thoại, giận dỗi rồi… đêm ấy trên đường xuống đón Sênh người yêu cô đã bất ngờ gặp tai nạn và chẳng bao giờ còn có thể đón Sênh được nữa. 

Sau những ngày tháng vật vã mê man trong buồn khổ, Sênh bắt đầu tìm đến cửa Thiền Môn, mong tìm lối thoát cho những đau đớn đọa đày. Kỳ diệu thay. Thiền môn là chốn tâm linh, linh thiêng; nơi người ta vẫn chọn nương tựa khi bản thân quá đau khổ và mệt mỏi. Nơi người ta soi rọi lại bản ngã của mình mà biết đứng lên làm lại cuộc đời. Qua bài pháp thầy tu giảng giải về kiếp nhân sinh cùng những duyên nghiệp mỗi người sẽ gặp, trải qua như thế nào. Dần dần cô không còn thấy đau khổ nữa, chuyên tâm mỗi ngày nghe pháp và học thiền. Cô thấy ánh sáng cõi Phật đã đưa mình khỏi những mê lầm, thấy đời an vui hơn. Trong mỗi chánh niệm Sênh đều nguyện cho chúng sinh sẽ được sống trong rừng Thiền hoa Giác. Giác ngộ về Phật học cô có ý định dứt áo trần tục giữ giới mà xuất gia. Nhưng chao ôi duyên chẳng đặng, đường tu còn vời vợi khi ngày về từ biệt gia đình thì vướng vào đại dịch covyd-19; một đại dịch quá kinh khủng trên toàn thế giới, nó lây lan và mang tính hủy diệt nhân loại. Thời gian gần 1 tháng cách ly bên gia đình đủ làm tâm Sênh thối chuyển. 

Vốn là một cô gái gốc Tày. Cha mẹ di dân theo chính sách của Tỉnh và Nhà nước xuống khu vực ven thành phố. Sênh được sinh ra và lớn lên ở môi trường của người Kinh, nên gần như Sênh mất ngôn ngữ gốc. Một điều lạ là khi được gần gũi với núi rừng Sênh lại yêu tha thiết những gì thuộc về tự nhiên. Một cảm tình đặc biệt không cuồng nhiệt, dữ dội mà âm ỉ, bền bỉ theo thời gian. Có lẽ vì thế mà mỗi lần có chương trình ở vùng cao Sênh luôn hăng hái nhận lời; Dù khi còn ở trường hay khi đã ra đi làm.

Phiêng Bung đang giữa hè mà lành lạnh như tiết trời Đà Lạt. Nơi bản cao chót vót quanh năm vi vút gió. Đêm ở bản chỉ nghe gió rít xuyên qua rừng mỡ là thấy lạnh sống lưng. Sênh ngồi bên bếp nhà sàn hiu hiu khói nghe bà Mảy vừa bắt đầu câu chuyện kể về ma then như bao lần, vừa kể vừa chỉ tay về phía rừng mỡ đen kịt. Sương hay mây trắng không rõ nữa theo ánh lửa lập lờ, quẩn ở những gốc cây mỡ to. Bà Mảy nói: "ma then, nó là đứa gái đẹp nhất bản nhưng yểu mệnh". Từ đời cụ, kị xa lắm rồi. Nghe nói vì nó đẹp, và bị ép chết tức tưởi mà không siêu thoát được. Cứ quanh quẩn chờ mẹ đến cứu. Sênh vừa sợ vừa tò mò mà ngồi gần bà Mảy hơn. "Sao lại gọi là ma then? Vì sao ma then lại bị ép đến chết?" Bà Mảy lắc đầu chỉ sang chàng trai: "Dự nói cho cô gái này về ma then nhé! Mẹ đi cào mấy khúc củi vào gầm sàn đã". 

Dự với cây đàn tính treo ở cột nhà, bằng những động tác quen thuộc lên dây về đúng quãng, nốt. Anh bắt đầu rạo, tiếng đàn réo rắt vang lên trong đêm. Âm thanh trầm bổng, "ới la, noọng ơii! Cá điếp noọng lai Phiêng Bung ới…." 

Lần đầu tiên Sênh được nghe âm thanh quen quen lạ lạ. Cô không hiểu hết mà như lại chìm ngập đắm say. Lời hát đó có gì? Tiếng đàn đó nói điều gì?.  "Sênh ở đây chơi vài hôm, mai tôi sẽ đưa Sênh đi thăm nhà của ma then nhé". Cô hồi hộp gật đầu. Giấc ngủ chập chờn về ma then cũng đưa bình minh kéo Sênh cùng đất trời Phiêng Bung dậy. Tiếng chim ríu rít, cây lá đầy nhựa sống bắt đầu sự hồi sinh sau một đêm nghỉ ngơi.

Dự vốn là một chàng trai bản thực thụ. Giỏi leo dốc, hái bắp, ít nói hay cười. Gái bản mê tít nhưng Dự vẫn chưa muốn lấy vợ. Chỉ mê đàn và hát, đến nỗi mọi người còn nói Dự phải lòng ma then. Như đã hứa với Sênh là sáng nay sẽ đưa cô đi thăm nhà ma then. Hai người ăn sáng bằng bắp nướng rồi lên đường tiến về phía rừng mỡ. Qua mấy vạt rừng tối sầm rồi lại sáng cuối cùng cũng tới nhà ma then. Sênh cứ ngơ ngác vì ngoài gốc cây to ra thì chẳng có gì cả. Nhưng không, Dự kéo tảng đá bên cạnh gốc cây rêu phủ kín, thì hở ra một miệng hang vừa người chui vào được. Dự nói; "đây là nhà ma then nhưng ông nội dặn là không được vào trừ khi.." không nói hết câu Dự lấy sức đẩy tảng đá lại, kệ Sênh hồi hộp vừa sợ vừa tò mò. Nghe bà Mảy mẹ Dự kể tối qua thì hẳn cô gái tên là Then bị ép chết ở đây rồi. Dự cười và nói đó là truyền thuyết đời trước kể lại không biết thực hư thế nào. Và trong hang kia có phải đang cất thi hài của cô then không thì không ai biết và cũng không ai dám vào. Không thỏa mãn với kết quả của chuyến viếng thăm chủ ý này, Dự đành tường tận lại những gì mình nghe, biết:

Xa xưa ấy có một đôi trai gái yêu nhau cô gái khi đó mới mười lăm tuổi. Nhà thì nghèo chàng trai lại con nhà giàu nên gia đình chàng trai nhất quyết không cho lấy, ngăn cản bằng mọi cách vì không môn đăng hộ đối. Chàng trai vì thương nhớ người thương mà sinh ốm bệnh rồi qua đời,  trước khi nhắm mắt vẫn không ngừng gọi tên cô gái. Bố mẹ chàng trai mời thầy mo về cúng suốt mấy ngày trước đó cũng không cứu vãn được gì, định để cho đôi trẻ gặp nhau xem có phép màu nào xảy ra thì thầy mo cúng bảo; nếu cho cô gái đó đến mà chàng trai không sống được, hoặc chết rồi mà linh hồn quẩn quanh gặp cô gái thì chàng trai không bao giờ siêu thoát, không bao giờ được làm người nữa, mãi mãi ở dòng ngạ quỷ.

Cha mẹ chàng trai vì thương con, ích kỉ mà sinh lòng độc ác đã cho nô gia lén bắt cô gái mang vào rừng trói chân tay lại nhốt vào hang. Chỉ cho ngậm sâm sống đủ bảy ngày với câu thần chú chỉ có ông thầy mo và cô gái biết. Từ đó, đêm đêm  người ta cứ nghe âm thanh như réo như gọi từ rừng mỡ dội về. Một đêm nọ cô đã trần tình trong giấc mơ của người mẹ. Trực giác mách bảo bà phải đi tìm, bà nhờ dân bản đi tìm suốt mấy tháng dài mà không thấy. Quá thương nhớ cô con gái, bà đâm ra nhớ nhớ quên quên cứ gọi cô là nàng then(then với ngụ ý chỉ sự linh thiêng từ trên trời) mà nỉ non kêu gọi. 

Nghe xong câu chuyện ma then mà lòng Sênh buồn mênh mang đến lạ. Câu chuyện thực hư đưa về kết cục buồn thảm xót xa cho lòng người cay nghiệt. Trên đường về bản Dự và Sênh cứ song song như hai đường thẳng mỗi người chạy theo một suy nghĩ. Vừa ra khỏi rừng mỡ đã thấy Huê đứng đợi sẵn ở con dốc mặt đanh lại, trong giây lát cô lao tới giật phắt cây đàn trên vai Dự miệng không ngừng trách cứ:"anh đi còn biết đường mò về cơ à. Mẹ nói anh đi từ sáng cơ đấy! Tưởng đêm không biết mò về?". 

Dự nói khéo Huê càng làm mình làm mẩy. Chỉ đến khi dự lừ mắt cô mới dậm chân bình bịch xuống vệt cỏ thầu dầu đi về. Khỏi phải nói cũng biết cô ghét Sênh như nào. Nhưng thật lòng thì cô thèm khát được giống Sênh. Hát hay lại xinh xắn trai bản ai mà không thích. Dự cũng đâu phải ngoại lệ. Từ khi mới lớn Huê đã mơ được ngụp lặn trong bờ ngực của Dự và giờ đây cô không chịu nổi khi nghĩ Sênh sẽ chiếm mất chỗ ấy của mình. Nghĩ đến thôi là Huê đã điên rồi. Nhìn bóng hai người họ khuất sau cánh cửa nhà bà Mảy Huê lao về nhà mình. Không vào nhà mà la hét như mọi khi nữa, cô chạy ra nương cải đang thì phá nát bét cả một vùng. Bà mẹ Huê lắc đầu miệng lầm bẩm:" mày không lấy được thằng Dự chắc mày chết à con" à lối…

Ba ngày ngắn ngủi ở Phiêng Bung đã hết. Sênh phải theo đoàn về phố rồi. Cố nấn ná như muốn bày tỏ điều gì ở đây chưa thành tên. Dự tới đưa cho Sênh cây đàn tính; "Sênh mang hồn vía của tôi về phố rồi lại lên nhé". Chuyến xe xuôi dốc xa rồi mà Dự cứ bần thần nhìn theo mãi.

 Huê đứng sau cột quan sát rồi lên kế hoạch cho việc bắt rể càng sớm càng tốt.

Dự sinh ra ở núi rừng, từ bé đã như con ngựa hoang khó thuần. Thích đi đâu là đi, thi thoảng lại xuống phố vài ba ngày lại về. Sớm nay ông Hành bố Dự chuẩn bị làm cúng đầu ma cho một đám bên Nặm Đíp nên dậy từ tờ mờ. Bà Mảy chuẩn bị đồ cho ông đi, nhưng không yên tâm nên ý kiến với ông:"đám này chết trẻ, ông sức khỏe yếu để thằng Dự nó phụ cùng". 

Dù không muốn kế nghiệp "cầm đầu ma" của bố song Dự không còn lựa chọn nào khác. Từ khi chui ra khỏi bụng mẹ, ông nội đã chỉ ấn cho sự kế truyền dòng dõi Atuma* này rồi. Càng lớn sự kế thừa càng rõ rệt,ví dụ; món thịt chó Dự không bao giờ ăn nổi dù một miếng nhỏ. Nhiều lần bạn bè đã lừa bằng cách tẩm ướp gia vị khác nói là thịt thú rừng, cốt cho Dự ăn, kết quả ngay sau khi ăn Dự bị nôn mửa, nổi mề đay kèm theo cả tuần lễ người không khác gì con cá ươn cả. Dần dà cũng không ai dám trêu đùa như vậy nữa. 

Một việc nữa là khả năng đặc biệt của dòng Atuma là nghe được ma nói chuyện, nhất là những người mới chết. Thường Dự sẽ chỉ phụ bố khi gặp phải đám chết trẻ mà lại vào giờ độc. Khi đó hồn ma sẽ rất khỏe, có thêm một pháp lực phi thường không chịu nghe theo lời thầy cúng về cõi âm, mà đòi ở lại hoặc trốn ở dương gian làm càn. Người cầm đầu ma mà sức khỏe kém sẽ bị vật lại nguy hại tính mạng. Giúp bố lo xong việc Dự thấy lòng trống trải nhơ nhớ Sênh đến lạ. Đang mông lung thì bị Huê gọi làm Dự giật mình. "Anh tương tư à? Tối bố em thịt con gà trống béo, bảo anh qua uống rượu cùng". Như mọi khi Dự gật đầu. Tối đó trong hơi men ngà ngà bố Huê nói: "con Huê nó thích cậu lắm, cậu xem bữa rượu này cho nó một tin mừng" vừa nói dứt câu thì "dô, uống.." anh họ của Huê biết ý đồ cô em mình thì ra sức mời, không để cho Dự giải thích. Càng lúc khuôn mặt Huê càng giống Sênh, cả điệu cười nữa. Dự cứ thế mà say, càng say càng muốn gần gũi Sênh. Lần đầu tiên Dự run rẩy trước đứa gái gần đến vậy, sao Sênh lại xuất hiện vào lúc này, vào thời khắc anh nhớ cô nhiều nhất. Dự bị cuốn theo cái bắp chân tròn lẳn sang một gian phòng khác. Cái môi nóng bỏng cứ miết vào tai thì thầm lời yêu dấu; "anh hãy là của em đêm nay" Ôi! Dường như mọi thứ bị xé toang khi nó chạm tới yết hầu. 

Tỉnh dậy Dự mơ hồ về Sênh, về sự run rẩy vụng về đêm qua. Lần đầu tiên của đời trai biết đến da thịt con gái vẫn còn đê mê. Vùng dậy tìm Sênh thì chỉ thấy Huê và mẹ cô ấy đang lụi cụi nấu nướng gì đó bên bếp. Dự gõ tay vào đầu cố sắp xếp lại trình tự mọi thứ từ lúc bắt đầu vào mâm uống rượu cho đến…? Dự không nhớ nổi, không hình dung nổi. Chạy một mạch xuống cầu thang về nhà. Mặc cho Huê gọi khẩn khoản phía sau. 

Hết một ngày trầm ngâm, Dự lẳng lặng xuống phố. Gặp Sênh Dự quên hết mọi chuyện ở Phiêng Bung. Anh theo cô đi làm chương trình âm nhạc. Khi có sự kiện lớn, lúc tiệc phục vụ cho đám cưới khi về cả chùa. Đôi trẻ cứ ríu rít rồi yêu nhau lúc nào không hay. Vào một ngày đẹp trời sau khi xong sự kiện cho một tiệc cưới. Sênh nhận được điện thoại của chú trưởng đoàn nghệ thuật, báo cho Sênh một sâu diễn lớn của tỉnh và có bày tỏ băn khoăn về một tiết mục nhạc cụ dân tộc, chưa tìm được ai. Sênh đề xuất Dự và cho hai người họ gặp và trao đổi công việc luôn. Thật trùng lặp và tài tình, đúng người đúng thời điểm. Dự thu hút khán giả ngay từ màn diễn đầu tiên qua phần "Lời tỏ tình của cây đàn tính" sự hỗ trợ bằng chùm chuông nhỏ xóc đệm nhạc của Sênh khiến cho tiếng tính của Dự từ rìu rặt rồi mạnh bạo dần đến say mê cuồng nhiệt. Dự nhắm mắt mà tay cứ phiêu theo dây đàn mà vuốt mà gảy, như lúc đang trỉa ngô tra hạt, bắt dòng nước ngược mương, lúc chặt băm nghì nén, khi hỗ trợ dân bản trấn yểm thuật Atuma. Tất cả như hòa quyện dâng tấu lên thiên sắc nhạc mang hồn vía của người Phiêng Bung lạ và độc.   Sênh tự hào về người bạn của mình đã có một tiết mục hoàn hảo hơn mong đợi. Cô học lại ngôn ngữ tổ tiên, càng ngày cô càng yêu, trân trọng âm ngữ của dân tộc mình. Dù yêu Dự Sênh vẫn giữ thói quen ăn thanh đạm, không thịt, cá chỉ rau củ và nước tinh khiết. Cô mang tâm từ bi, thương xót chúng sinh vô tội mà nguyện sẽ ăn chay.  Dự biết điều đó và càng yêu người con gái đặc biệt này. Một nỗi lo lắng thoáng qua khi nghĩ về chướng duyên của hai người. Hai tư tưởng, hai tín ngưỡng tôn giáo khác nhau nếu không muốn nói là đi ngược. Dòng theo Phật. Dòng thuộc cõi ma. Liệu có điều gì bất trắc cản trở tình yêu này không?. Sênh hoàn toàn chưa biết về sứ mệnh của Dự đối với dòng họ. Sứ mệnh bao lần Dự muốn chối bỏ mà có được đâu. 

Ngày mai Dự phải về Phiêng Bung rồi. Uy lực của dòng Atuma gọi Dự về khai tửu cho lễ kế nhiệm chính thức. Phải nói như nào với Sênh về chuyện này. Nói theo thuyết nhà Phật của Sênh thì vạn sự tùy duyên. Cố cưỡng cầu cũng không được, há chẳng phải tùy duyên hay sao?. Nghĩ vậy nên Dự rủ Sênh sắp xếp công việc về lại Phiêng Bung ít ngày. Dọc đường về hoa dã quỳ cứ vàng ngập lối. Mùa này vào giữa tháng mười một rồi. Phiêng Bung lạnh lắm, càng lên cao càng lạnh. Ngồi sau xe Dự gió lùa qua tai như roi quất. Cô dụi đầu tựa má vào lưng Dự mà ngắm đám dã quỳ thi nhau nhảy múa. Bà Mảy thấy con trai về thì mừng lắm. Nhưng lại thấy Sênh đi cùng thì vẻ mặt hơi chút ái ngại thoáng qua. Trong nhà có rất đông người chuẩn bị cho lễ cúng giỗ gì đó. Nào nhà, ngựa, xe, tiền vàng la liệt. Tất cả đều bằng vàng mã. Sênh từ khi biết đến Phật pháp thì khái niệm vàng mã không còn ý nghĩa trong đầu nữa. Tập tục bao đời mấy ai hay ai hiểu rõ đúng sai, cô nghĩ vậy.  Có điều lạ là ngoài vàng mã còn rất nhiều bùa bằng giấy và vải đỏ, cả những vật dụng như dây thừng, que gậy, đao búa… 

Một hồi quan sát và tìm hiểu Sênh cũng biết Dự là nhân vật chính cho buổi lễ. Sênh hơi sốc với những gì sắp diễn ra, nhưng cô biết làm sao để khiến nó ngừng được. Cả Sênh và Dự đều hiểu sự khác nhau về tín ngưỡng của hai người. Để bảo vệ được tình yêu một trong hai sẽ phải chọn lựa hy sinh vì nhau. Ngày lễ chính Sênh không muốn chứng kiến những gì diễn ra với Dự,  cô lặng lẽ đi vào khu rừng mỡ. Cứ như có người đưa chân, nơi Sênh dừng lại là cửa hang mà Dự đã đưa Sênh tới. Sênh không cưỡng lại được sự tò mò mà liều lĩnh đẩy phiến đá chui vào. Vừa mới lọt xuống bậc Sênh đã suýt bị đánh ngã bởi bầy quạ té tấp bay vụt ra cửa hang. Vừa bay chúng vừa kêu chu chéo nửa như chửi bới nửa như thách thức với kẻ lạ dám xâm phạm lãnh thổ. Sênh vừa sờ sợ vừa dò dẫm đi tiếp. Phía xa xa có ánh sáng le lói, có nghĩa là có không khí đồng nghĩa với có sự sống. Trong giây lát Sênh mong mình sẽ cứu được cô Then, biết đâu nàng ấy vẫn còn sống, Sênh rùng mình mà chân vẫn bước. Cô vừa bước vừa niệm Phật A Di Đà để được sự gia hộ từ các Chư thiên Thiện thần, Thần linh. Lòng hang chỗ chứa ánh sáng rộng chừng hai mét vuông. Không thấy ma then đâu, mà chỉ thấy rất nhiều bầu đàn, dây đàn, cán đàn và sách. Trong kho bầu đàn có một cây ánh sáng vàng phát ra, có đủ dây đủ cán. Sênh chạm tay vào thì ngay lập tức như có luồng điện chạy trong cơ thể. Sự am hiểu về đàn bỗng như có tự thân. Sênh không khỏi vui sướng mà thốt lên: "thật vi diệu". Sênh búng những âm thanh cao thấp đều ăn khớp mượt mà. Mở cuốn sách cổ chưa một lần biết tới mà Sênh như đọc được hết. Gốc gác của những cây đàn và đi kèm là Then, then được phát ra thành âm. Ru dương, thủ thỉ có khi vút cao bằng tiếng đàn. Nó không giống như khi Sênh đi hát cho sự kiện. Đàn tính và then là một sự kết hợp hoàn hảo, sự tương trợ làm nên một bộ đôi không thể tuyệt hơn. Thì ra tổ tiên đã để lại kho báu âm nhạc mà chưa ai tìm ra để mang về với làng bản với cần tày pì noọng ơi!

Sênh trở lại trên vai cây đàn và cuốn sách. Dự đã xong công việc người vẫn còn mệt, nhưng thấy Sênh về thì nét mặt vui trở lại. Càng lạ hơn lại thấy Sênh có cây đàn lạ, chưa kịp hỏi gì thì Huê và bố Huê lò dò từ cửa đi vào. Nhìn cái bụng hơi lùm lùm của Huê Dự giật mình nhưng lại nghĩ Huê lấy chồng nhanh vậy sao?. Là Dự cố nghĩ vậy thôi chứ bố Huê chỉ nói: "cậu làm thế nào thì làm, tôi giao nó cho cậu" rồi đi về. Huê lập tức đến trách cứ Dự bỏ đi mà không nói một lời, để mẹ con cô chờ mòn mỏi. Vừa nói Huê vừa xoa xoa cái bụng, mặc Sênh chứng kiến từ đầu đến giờ còn chưa tin vào tai mắt mình. Dự không nói nổi lời nào đứng dậy kéo Sênh đi ra ngoài. Sênh chỉ nghe mà không nói gì cả. Cái bụng Huê là câu trả lời cho tất cả. Sênh về phố.

Ánh đèn sân khấu tạnh rồi. Cô then lại miệt mài hòa mình vào huyết mạch của Sênh. Dưới ánh trăng bàng bạc bên cửa sổ ngôi nhà sau lưng thành phố, tiếng đàn lại vút lên. Lời then dìu dặt; 

"Đêm nay, tiếng tính ngập ngừng

Lời then em gọi anh như chim rừng gọi bạn Sao không về cùng em 

Sao khuya vời vợi

Đau tiếng chim khảm khắc vọng về

Suối hát câu then gãy nhịp

Sớm mai này anh gieo hạt bên nương mới

Em vá cánh đồng mình bằng sợi đợi, gọi mùa

Người ơi!

Chim đi tìm cây làm tổ

Em tìm anh, anh đã tìm ai".

Trần Thị Nhung