Bút ký của Đào Quốc Minh

 

Minh họa của Quảng Tâm

 

Sáng sớm hôm nay, cái loa phường phát Tiến quân ca. Mở đầu bằng ca từ hùng tráng... Đoàn quân Việt Nam đi, chung lòng cứu nước, bước chân dồn vang... đường gập ghềnh... cờ in máu... chiến thắng mang hồn nước... súng ngoài xa... chen khúc quân hành ca... đường vinh quang... xây xác quân thù... tiến lên... ra sa trường, tiến lên... Tiếng loa nhiễu sóng lè zè, lẫn tiếng chát chúa, rầm rĩ bên ngoài mặt phố, khiến tôi tỉnh giấc đột ngột, nhưng vẫn dư thừa cảm giác rã rời, nặng nhọc, tê buốt, như vừa trải qua cả đêm trận mạc, hoảng loạn và không nhà cửa. Nhìn về cái tủ đồng hồ, tôi xem như sinh mạng, tài sản của dòng họ quan chức quý tộc Pháp thời thuộc địa. Quả lắc bằng đồng, mạ vàng, vẫn chậm rãi, đều đều, bình thản dao động qua lại, và trong khoảnh khắc, hồi chuông kính koong, điểm năm giờ sáng. Năm giờ sáng của ngày hôm nay, tôi nghển cổ ngó ra ngoài cửa sổ. Hai cánh cửa sổ mở toang tự khi nào. Không khí trong lành, rét ngọt của mùa đông, pha sương trắng lóa hơi tàn dịu nhạt, mưa mù đêm qua lây phây, thấm cả vào bên trong bức vách loang lổ những đốm mốc đen trên nền vôi trắng xóa. Giai điệu Tiến quân ca lại vọng âm lần nữa. Tôi dụi đám gỉ mắt, tỉnh táo hẳn và bước xuống sàn, mặc vội bộ quân phục bạc phếch của dàn quân nhạc đã vắt sẵn xộc xệch trên đầu giường. Mới sáng hôm qua thôi, tôi cũng đã nghe bài hát ấy. Mấy năm gần đây đều như thế.

Buổi sáng sớm hôm qua, người đàn bà không về. Nàng có lẽ nằm lại trong đống đổ nát của khu tập thể Nhà máy Dệt

8-3. Đêm B-52, một trăm hai mươi lần chiếc B-52 và một trăm mười ba lần chiếc máy bay cường kích tấn công cấp tập, phóng tên lửa và ném bom miền Bắc. Không chỉ khu tập thể Nhà máy Dệt 8-3, mà cả Khâm Thiên, An Dương, Mai Hương, Ngã Tư Vọng... Cho đến cả Hải Phòng, Thái Nguyên, các huyện giáp với vùng Kinh Bắc và Phố Hiến xưa... Đứa bé thong manh trên gác xép không khóc. Hoặc tôi không nghe nó khóc, bởi hợp âm ồn ã và hỗn độn ngoài kia. Không nghĩ ngợi nhiều. Tôi khẩn trương đi tìm cây kèn trumpet. Nhạc cụ người đàn bà tặng tôi nhân dịp Giáng sinh. Trên vỏ đồng có khắc dòng tên tôi màu sáng bạc và hình ảnh đứa bé sơ sinh trần truồng đang xòe đôi cánh trắng. Tôi không nhớ mình đã để cây kèn ở đâu. Căn hộ tập thể chỉ có mười mấy mét vuông thôi mà. Lại trống huếch trống hoác. Những tờ nhạc phổ bay đầy trên sàn gạch hoa cáu bẩn, thông thống gió. Một cái giường cá nhân ọp ẹp và một cái ghế gỗ cập kênh. Vậy nó ở đâu. Tôi thừ người. Chợt nhớ giờ điểm danh. Ngừng suy nghĩ, vội vàng ngó đầu ra ngoài cửa, gió bấc thổi ù ù bên tai, các cánh cửa trên phố va đập vào nhau, lạch cạch rồi sầm sập mạnh dần, báo hiệu một cơn mưa có thể xảy ra, nhưng cũng có thể chỉ là một đám mây âm u vậy thôi. Tôi khoác tạm chiếc áo trấn thủ, bước đi dưới trời đông giá buốt, khói trắng ngập không trung, đạn cao xạ pháo nổ vang rền. Nhưng không phải là đi tìm nàng. Đơn vị đang phát lệnh tập trung. Đêm nay, chúng tôi phải biểu diễn toàn bộ Bản giao hưởng Leningrad của Shostakovich tại Nhà hát Lớn Hà Nội, theo mật lệnh của Tổng cục và Chính ủy. Dù thâm tâm tôi sẽ đến một ngày dù rất rất lâu, tôi sẽ chỉ đi tìm người của đêm hôm ấy.

Tôi chạy lịch thịch theo hướng về Nhà hát Lớn. Không kịp nhìn mặt ai. Chỉ kịp vừa chạy vừa cài khuy áo màu lục, sao cho thật nghiêm chỉnh, và đội ngay ngắn chiếc mũ cối gắn sao vàng. Bất kỳ ai còn sống sót đều không nhận ra nhau. Gương mặt nhuốm bùn đen và máu đỏ. Còn một lý do nữa, một điều bình thường thôi, mọi người đều đang, kẻ thì vùi đầu vào gia cố công sự trên mặt đất, người thì hướng lên trời không chớp mắt. Tất cả đang trong không khí nghiêm trọng và gấp gáp, để chuẩn bị sẵn sàng cho trận đánh tiếp theo. Tôi chạy qua cánh đồng làng Vĩnh Tuy, bom B-52, đạn rocket và cả đạn của pháo binh rơi lạc đã xới tung vô số nấm mồ tập thể của người chết đói năm 1945. Không kịp nhìn lại từng nấm mộ, cũng nằm vô danh như nấm mộ cha tôi ở đâu đó, sau lá thư cuối cùng tôi nhận được, người ta nhỡ tay báo tử tên tôi, và cha tôi có lẽ đã chết trong mùa đông giá buốt, vết thương lòng và nhát dao căm hận. Tôi chạy dọc theo con phố Lò Đúc, hàng cây sếu mùa lá rụng như mưa đổ. Trước cửa ngôi nhà cổ, hình như nhà cụ Ủy viên họ Vương, có một ông già bảy mươi, ngồi bó gối ngước lên trời. Lạy ông đi qua, lạy bà đi lại. Làm ơn làm phúc mua cho con đi! Làm ơn! Làm ơn mua cho con! Ông già lê lết trên hè phố bên một con khỉ con gầy tong teo, những vết nhăn khắc khổ, co rúm lại trên khóe mắt, mỗi lần nghe ông già cất lời rao. Lạy ông lạy bà! Ông bà có mua khỉ con không? Khỉ con biết nói, biết hót. Con van các ông. Cho con chút lộ phí về quê...

Ông già rao như khóc. Nước mắt thành vệt khô cằn. Tôi thấm mệt, ngoái đầu lại. Con khỉ bị xích ở gốc cây. Nó không hót, không nhảy, mõm rít hồi dài tru nghiệt. Nó ngồi chầu hẫu im lìm. Cái mũi ướt nhếch nước trên mặt. Mắt không nhắm. Hoàn toàn bất động. Ai oán nhìn ông già. Mí sụp. Một gã hỏi. Ông già! Bán bao nhiêu? Con này có biết làm trò không hay chỉ để nấu cao thôi hả? Ông già miệng méo xệch. Con lấy năm hào thôi. Ông cho con xin năm hào, đủ tiền tàu xe cho con về. Ông thương lấy con, thương lấy con với. Gã ta không trả lời, chỉ gặng hỏi lại. Thế nó có biết làm trò không? Hay chỉ để nấu cao? Ông già gạt dòng nước đã két lại, toét nhèm trên mí mắt, không trả lời. Tiếng bom nổ chậm dội lên ầm ầm. Đất đá bắn lên mù mịt. Nhiều thân cây to hai người ôm bị phạt đổ. Gã ta gặng hỏi lại lần nữa. Gã ta hét to để cho ông già nghe thấy, trong lúc máy bay cường kích gầm rú và gạch ngói sụp xuống. Ông già nghễnh ngãng, gượng cười mếu máo, cứ ngỡ người khách giận dữ hỏi để khẳng định cho rõ ràng, rồi thì sẽ nhận được năm hào bạc... Dạ. Dạ. Dạ... Nó là con khỉ hoang. Dễ bảo, tình cảm lắm. Con nuôi hơn bốn năm rồi, từ đầu Mậu Thân ông ạ, ở rừng Trường Sơn đấy, của con trai con gửi lại trước khi nhận lệnh vào Thành Cổ. Ông làm ơn, làm ơn làm phúc, xin ông thương tình, xin mua nó cho con, ông làm gì thì làm, con chỉ dám xin ông, năm hào bạc thôi. Ông già van vỉ.

Chuông Hồng Đức chưa vang xa, đã lẫn vào bom đạn và sập đổ. Gã trung niên đã bỏ đi. Tôi nhìn sợi xích, tự hỏi, chẳng lẽ con khỉ chỉ để làm trò, chỉ để nấu cao. Không nghĩ ngợi được nhiều. Tôi sớm quên đi sự mất mát trên gương mặt ông già và con khỉ, gương mặt nhiều năm sau tôi sẽ không thể nào quên.

Sáng sớm hôm nay. Đồng hồ điểm năm tiếng. Tôi vội vàng, cấp tập lao ra khỏi nhà, mau mau chạy đến Nhà hát Lớn Hà Nội. Dàn nhạc đêm qua nhận mật lệnh tập thêm một lần nữa. Hằng đêm, chúng tôi đều phải biểu diễn Bản giao hưởng số 7. Tôi vòng lên đê sông Hồng. Qua Đầm Trấu theo hướng đi Yên Phụ. Rồi sẽ quặt vào cổng sau của Nhà hát Lớn. Tôi nhớ đêm qua, loa phường báo động, tất cả các tuyến phố nội đô đã bị oanh tạc, hướng dẫn đồng bào đi đường nào để vào trung tâm. Từ trên đê, tôi nhìn xuống khu Phố Cổ. Không một bóng cây, chỉ còn thân cụt sát gốc. Nhà cửa ngổn ngang, trơ lõi thép bê tông, chọc lên nền trời trắng đục...

Nhưng kỳ lạ thay, không phi cơ, hay tiếng súng nổ, không bom ùng oàng, hay pháo giật. Tôi đến địa điểm Nhà hát Lớn rất thuận lợi. Chợt tôi thảng nhớ, sao hôm nay không nghe đứa bé khóc. Cũng không có tin tức về người đàn bà. Thân xác nàng đang quàn tại nơi đâu? Nhưng tôi chỉ thoảng nghĩ vậy. Rảo bước về phía Nhà hát Lớn, tôi không thấy bộ đội đứng gác. Một hàng rào sắt sơn trắng đỏ dựng lên từ bao giờ. Hai cánh cổng sắt hoen vàng đóng chặt, không chào đón tôi như sớm hôm qua. Chỉ có một người đàn ông, hơn năm mươi tuổi, ngồi bệt trên bậc cầu thang, trước cổng chính một quãng, mặt hướng ra quảng trường. Quá ngạc nhiên vì tất cả, giữa quang cảnh vắng lặng này, tiến lại gần người đàn ông, tôi nhìn mặt ông ta, và cúi đầu hỏi nhỏ. Bác ơi, cho em hỏi... các đơn vị đóng quân ở đây... Người đàn ông dường như không nghe thấy. Tôi cất tiếng hỏi lớn hơn. Bác ơi, bác gì ơi... cho em hỏi... bọn Mỹ... dàn nhạc... đồng bào... tất cả đi đâu cả rồi... Nhưng ông ta vẫn lặng lẽ, ngồi đó không biểu cảm. Tôi huơ tay trước mắt ông ta. Và gọi to hơn nữa bên tai ông ta. Rồi tôi chạm vào vai, lay lay mình ông ta. Người đàn ông lắc đầu, huơ huơ hai bàn tay bê bết máu, giơ lên như đang đầu hàng. Cái miệng nấc lên thút thít và nức nở, mếu xệch đi mỗi lúc thỉnh thoảng phát ra tiếng ẹ ẹ, con ngươi trợn lòng trắng ngơ ngáo, lắc đầu nguầy nguậy, đau đớn và ngây dại. Tưởng như ông ta đã ngồi ở đây rất lâu, và coi đây là chỗ trú mưa nắng duy nhất khả dĩ. Và tôi đã hiểu được, tự dưng bước giật lùi, rồi quay đầu không nhìn nữa. Hàng rào sắt ngăn tôi vào Nhà hát. Tôi đứng đó hét vang, vọng vào trong sảnh, từ trong sảnh lại vọng ra, tiếng của một mình tôi, hơn nữa cứ lặp đi lặp lại. Nhà hát bạc màu nắng mưa. Lớp sơn vàng tróc lở. Lá cờ đỏ ố như rủ xuống đầu ông ta. Xa xa dội tới tiếng đập phá, gió thổi tung mù một lớp bụi, bám đầy bộ quân phục của tôi. Một vài thiếu niên nhìn tôi xa lạ. Như một sinh vật thời tiền sử. Chúng phá lên cười, rồi ném lại cái nhìn làm tôi lạnh sống lưng. Năm giờ sáng, tôi dật dờ khắp nội đô. Đi theo hướng Lò Đúc xuôi về phía Đông Nam thành phố. Tiếng loảng xoảng từ một góc phố dội lên.

Ông già vẫn ngồi đó, dáng người sụp xuống, co quắp trong mưa lạnh, trông tiều tụy hẳn, so với sáng hôm qua. Con khỉ vẫn chưa được ai mua. Nó giằng giật sợi dây xích, lồng lên muốn thoát ra, nhưng nó không làm được, và rồi lại thu lu câm nín, thỉnh thoảng rít lên chin chít. Ông già gục đầu xuống ngực, mái tóc trắng rụng xác xơ, vết cắt chạy dài ngang cổ tay ông, như cứa đứt động mạch, hai cánh tay đang ôm đầu, chợt gợi lên cảm giác thân thuộc, cái bóng dáng vẫn ngồi dưới mái hiên nhà ngói, căn nhà ngói ba gian hai chái, trước bụi hoa ngọc bút thơm hương, người đàn ông đưa đường cưa xẻ đôi tấm gỗ, ông bảo để làm khung ảnh cho thầy, ông bảo nhà này độc đinh, phải để cho thằng cháu, thằng chắt nó bưng, không đến lượt mày... dường như tôi đã từng gặp người ở đâu đó, rất xa xôi và rất rất lâu rồi. Ngày đó, khi tôi lên đường vào Nam, có lẽ vết dao đó chưa từng xuất hiện. Có phải thế không. Hỡi người đang ngồi trước cánh cổng cũ nát, găm đầy vết đạn mảnh bom...

Còn con khỉ đó, ở đâu ra, tôi không biết gì về nó cả, hoặc giả như... mà tôi không muốn nghĩ nữa. Bước vội qua chỗ ông già đang rao bán con khỉ, tôi không dám cúi đầu nhìn xuống, mắt tôi liếc trộm, rồi ngẩng mặt lên trời, tiếng đập cánh phành phạch, lông vũ rụng trắng muốt, một cái lông xoay tít từng vòng, bay lấp lánh trên đầu tôi, rồi nằm lạnh trên bờ vai mỏi. Từ trên cao, một con sẻ đơn độc chết rụi, vì cái đói và cái rét, rơi xuống trước mặt tôi, tiếng rơi sao nhẹ quá, tưởng chừng một cái lá khô, như không trọng lượng. Tôi bỏ chạy thật nhanh, đôi chân loạng quạng, díu lại trong nỗi hoảng sợ. Bất chợt, tiếng rơi đánh thức ông già. Ông già căng đôi mắt kèm nhèm, thều thào cất lời rao buồn bã. Lạy ông đi qua lạy bà đi lại! Lạy ông lạy bà, có ai mua khỉ con không? Khỉ con biết nói tiếng người, biết hót Tiến quân ca, con van các ông các bà, giúp cho con chút lộ phí về quê cũ...

Tôi bỗng dưng muốn mua lại con khỉ nhỏ, rồi tôi sẽ thả nó về rừng thiêng âm u, sẽ lẳng sợi dây xích han gỉ kia xuống vực đá nào đó, để không còn những tiếng than thở phiền não kia. Nhưng tôi thoáng nghe lời đồn, rằng người đàn ông và con khỉ đã chết trên hè phố. Tôi toan quay trở lại, mà rồi lại bước đi, không ngoảnh đầu, và cố ép mình tin vào lời đồn ấy. Nhiều năm sau, cũng chẳng ai đến để mang họ đi, dù là đưa họ trở về hay đuổi họ ra khỏi. Hai cái dáng dấp đó cứ ngồi sụp như thế. Ngày đêm váng vất tiếng rao tiếng rít rầu rĩ, rồi thoáng chốc lại bặt câm, không gì lay chuyển nổi thân xác và bóng hình họ. Sáng sớm hôm nay, tôi đã trở thành kẻ vô tri, chỉ bỗng nhận ra mình đã mất cả cánh đồng, làng Vĩnh Tuy và những nấm mồ, giờ tất cả là bãi đất, lộ thiên móng nhà, gạch đá và sắt thép. Thất thều trở về nhà cũ, ngôi nhà nằm ở một phường giáp vùng ven. Đập cửa thình thình, tôi ngỡ ngoài tôi ra, vẫn còn một ai khác. Đáp lại tiếng đập cửa là lũ mọt cọt kẹt đã ăn mục làm bật tung cả then cửa, cánh cửa bỗng mở toang, và tôi bỗng ngấm nỗi đau trước buổi sớm mùa đông không âm ba chiến tranh, âm ba của bóng người thân thuộc.

Tôi nằm trên giường, hơi thở yếu ớt dần. Trời đã qua năm giờ sáng lâu rồi, nhưng còn u ám và sâm sẩm tối, bóng tối tràn qua từng khe cửa, chỉ nhập nhoạng trong sương mù, hình dáng một người nào đó đang đứng, đập tay vào cánh cửa long lở mục nát, mà tôi vừa tạm chèn gạch vỡ, để giữ cho gió khỏi thốc qua. Tiếng đập cửa dĩ nhiên tôi lúc đầu không nghe rõ, bởi vô vàn bãi vật liệu xây dựng tan hoang ở gần đó, đang dội lên rầm rã, những tiếng quai búa, những tiếng xẻng lẫy, những tiếng động cơ ùng ùng, không hiểu là ai đang làm cái gì. Có lẽ người ta đang trục vớt những tài sản quý, quật lên những xác chết bị vùi, hoặc cứu sống lũ trẻ con mắc kẹt. Cũng có thể họ đang gia cố công sự, làm phòng tuyến trên mặt đất, đào giao thông hào và hầm tránh bom. Tôi mệt mỏi quá. Cặp mắt lờ đờ. Nhưng không ngủ nổi. Tiếng đập cửa ngày một lớn. Ai đấy? Ai đập cửa đấy? Từ từ, đợi một chút. Tôi sờ nắn khắp người, không thấy khẩu K54, lật tung tấm mền rách, vẫn không thấy. Đèn pin soi mọi hang hốc trong nhà. Vẫn không thấy. Tôi đứng sát, áp mặt vào cửa, nhòm qua khe nứt. Một người đàn bà. Đôi mắt sáng và trong. Nhưng đã già lắm rồi. Tôi hơi yên tâm một chút, đạp đống gạch sang bên, mở hé cánh cửa cọt kẹt. Anh ơi! Anh... Ơ, không. Xin lỗi. Con nhầm nhà. Người đàn bà ngước nhìn tôi, ngỡ ngàng và thảng thốt, bước vội vàng sang nhà bên cạnh. Một lát sau, trời hửng lên một chút, người đàn bà lại quay trở lại, đập cửa lần nữa và tôi lại mở. Ông ơi, ông cho con hỏi, đây có phải nhà của anh M bộ đội không? Người đàn bà cất tiếng hỏi nặng nhọc. Đúng rồi. Con là M, bộ đội đây ạ. Bà tìm con có chuyện gì không? Tôi ngạc nhiên đáp lại, vì cách xưng hô của người đàn bà. Không! Con tìm anh M bộ đội, chỉ hơn con năm tuổi thôi ạ, tầm ba mươi lăm tuổi. Mới sáng sớm hôm qua, con còn nhớ là anh M vẫn ở đây, chắc anh M đang đi tìm con... Đây là nhà anh M mà. Người đàn bà càng khiến tôi không hiểu, và tiếng nói váng lên sợ sệt. Ông! Mà ông là ai thế? Sao ông lại ở trong nhà anh M. Con trai con đâu? Thằng bé, thằng bé sao rồi? Ông đã làm gì con tôi hả? Ông tránh ra ngay để cho tôi vào... Tôi chặn người trước cửa. Nổi khùng lên theo bản năng, khi phải nghe mệnh lệnh thức. Con ơi! Con ơi! Con đâu rồi?Mẹ về đón con đây! Đi tản cư cùng mẹ, chúng sắp đánh đến nơi rồi... Người đàn bà cố gạt thân hình tôi sang bên, đau đáu ngó nghiêng vào căn phòng, nơi có gác xép nước mưa ẩm dột nhiều đêm. Nhưng đứa bé không hề khóc. Vẫn như mọi ngày, tôi nghĩ nó đang ngủ. Người đàn bà xô tôi ngã, lao vào trong căn phòng, lên gác xép lục lọi tung tành mọi thứ, rồi thất thần như cái xác, lẳng lặng bước về phía cửa, không hỏi tôi thêm câu nào. Năm nay chắc cũng tám mươi rồi. Khổ thân quá. Một bà lão lẩn thẩn, chắc do vừa bị mất chồng, mất con đêm trước...

Tôi ngẩng đầu, thở mạnh một hơi. Tiếng loa phường điểm tin, đều đều và chán ngắt như bao lần. Sáng hôm nay, hai mươi tám tháng mười hai năm hai ngàn không trăm hai mươi hai, Ủy ban hành chính Thành phố Hà Nội cùng các bộ ban ngành chuẩn bị tổ chức năm mươi năm ngày quân và dân Thủ đô anh hùng chiến thắng không quân chiến lược của đế quốc Mỹ trên bầu trời Hà Nội... Bỗng dưng, đầu óc tôi tối sầm, choáng váng như ngạt thở, có lẽ do tôi thở ra mạnh quá, khiến não mất nhiều ô xy, nhưng không phải như vậy. Không phải như vậy đúng không? Tôi không tin vào tai mình, ngày hôm nay, loa phường vừa báo... đã năm mươi năm... Tôi có nghe nhầm không? Hay chính những phát thanh viên đã nói nhầm. Lao ra ngoài cửa, những dòng người đi lại tấp nập và náo nhiệt, họ bắt đầu ra khỏi nhà sau một giấc ngủ dậy muộn, phóng những chiếc xe máy kỳ lạ, ngồi trên những chiếc ô tô đủ kiểu dáng, và băng rôn vàng đỏ với những con số lịch sử, của thời quá khứ và thời hiện tại. Ôi không thể nhầm lẫn. Hà Nội đã trải qua năm mươi năm ròng rã.

Bước vào trong căn nhà le lói sáng. Tôi nằm vật xuống chiếc giường cá nhân. Trong tiếng loa phường váng óc. Tôi lơ mơ hồi tưởng lại nếp nhăn già nua khắc khổ trên gương mặt người đàn bà khi nãy. Nhớ lại bóng dáng ông già và con khỉ ngồi đìu hiu và cô độc, vết cắt động mạch hằn sâu, và tiếng tru nghiệt vọng âm, trên hè phố nườm nượp người qua lại. Đau đớn vì chưa tìm thấy cây kèn trumpet, tôi biết rằng đã đánh mất từ lâu. Tôi nghĩ rất lung, câu hỏi vô cùng, về đứa bé chưa bao giờ khóc. Rồi tôi cũng khép lại đôi mắt nặng trĩu đất và nước. Ngoài kia, cánh cửa vẫn im lìm, chẳng còn ai chạm đến. Từ đó người đàn ông trong căn nhà có cánh cửa gỗ mục nát duy nhất còn lại của thành phố đã không thức dậy nữa...

Trên bậc cầu thang trước cổng Nhà hát Lớn Hà Nội, người đàn ông hơn năm mươi vẫn như một khối đá đang tạc dở, nham nhở, xám ngoét, trơ trọi, không lời, tăm tối và hoang dại, nhưng dường như vô hình, trước muôn ngàn con mắt cũ, trong muôn ngàn khúc biến tấu, dưới muôn ngàn cát bụi chân người. Không kẻ nhập cư nào biết ông ta là ai, đến từ đâu và ngồi đó để làm gì. Chỉ có một vài người Hà Nội gốc gác ở đây phỏng đoán rằng, ông ta có người cha từng ở trong dàn quân nhạc, và có người mẹ hình như đã chết trong Đêm B-52 rất nhiều năm về trước.

Đ.Q.M