Truyện ngắn của Mai Thái Sơn

 

Minh họa của Quảng Tâm

 

Mặt trời nhô cao. Ánh nắng tràn ngập khắp đồi cây. Thấp thoáng sau tán lá cây dày đặc, bóng người rảo bước. Nhà làm việc của Ủy ban hành chính kháng chiến tỉnh lờ mờ sáng vì bóng cây phủ kín. Hai tấm bản đồ treo trên vách nứa. Trước mặt anh cán bộ trẻ đứng nghiêm nhận mệnh lệnh, ông Phó Chủ tịch Ủy ban Hành chính kháng chiến tỉnh chậm rãi từng lời:

- Thường trực Ủy ban đã cân nhắc kĩ quyết định giao cho đồng chí chỉ huy tiểu đoàn dân công hỏa tuyến của tỉnh. Đoàn có nhiệm vụ đặc biệt là đưa đàn trâu lên tiếp tế thực phẩm cho bộ đội chiến đấu tại chiến dịch Điện Biên Phủ. Đồng chí có ý kiến gì không?

Vẫn đứng nghiêm, Lê Phan lắc đầu:

- Báo cáo, không có ý kiến gì, tôi xin nhận và hứa hoàn thành tốt nhiệm vụ.

Nhìn dáng vẻ điềm tĩnh của Lê Phan, ông Phó Chủ tịch Ủy ban gật đầu hài lòng:

- Nhiệm vụ gấp gáp, trong mười ngày ban chỉ huy tiểu đoàn phải đến các làng bản trong tỉnh thu mua hơn một trăm con trâu. Trong vòng năm mươi ngày, phải đưa được đàn trâu béo khỏe lên mặt trận.

Ánh mắt người cán bộ trẻ thoáng băn khoăn. Đi mua trâu nhưng trong túi chẳng có một đồng xu nào. Thay vào đó là công văn của Ủy ban Hành chính kháng chiến tỉnh giới thiệu anh đến các xã thu mua trâu phục vụ bộ đội chiến đấu ở chiến trường. Cảm thông, ông Phó Chủ tịch lại gần, vỗ vai anh:

- Yên tâm đi, đồng bào các dân tộc trong tỉnh đã đặt trọn niềm tin vào chính quyền cách mạng. Mảnh đất chiến khu là nơi đóng quân của nhiều đơn vị bộ đội, tình cảm quân dân gắn bó keo sơn thắm thiết. Nhiều gia đình có người thân tham gia vệ quốc đoàn, du kích, dân rất thương bộ đội, làm tốt công tác dân vận là dân ủng hộ ngay. Các đồng chí định đi huyện nào trước?

Trầm ngâm giây lát, Lê Phan mấm môi quả quyết:

- “Vạn sự khởi đầu nan”, chúng tôi chọn Chiêm Hóa. Đây là huyện nuôi nhiều trâu nhất, nổi tiếng với giống trâu ngố, sông Gâm chảy giữa địa bàn nên việc đưa trâu về địa điểm tập kết cũng dễ dàng.

Bản Làn nằm dưới chân núi. Phía trước, dòng suối trong vắt lượn theo cánh núi. Nương ngô giữa mùa trổ cờ phấn vàng vương khắp thung lũng. Những nếp nhà sàn ẩn hiện dưới tán lá cọ. Bìa rừng, thấp thoáng bóng những con trâu trắng, trâu đen đang gặm cỏ.

Ông trưởng bản Làn khoan thai khua một hồi mõ. Tiếng mõ nổi lên giữa không gian tĩnh mịch của núi rừng. Nghe tiếng mõ, bà con lũ lượt kéo đến, đứng ngồi quanh bếp lửa nhà sàn. Râm ran chuyện nhà, chuyện bản, chuyện chiến thắng của quân ta từ các chiến trường. Suốt mấy tháng nay, các đơn vị bộ đội, dân công bí mật rời hậu phương lên đường ra trận. Không khí náo nức mừng chiến thắng bao trùm các làng bản vùng chiến khu. Đưa mắt lướt nhìn dân bản, ông trưởng bản hắng giọng:

- Ngoài chiến trường, bộ đội rất cần lương thực, thực phẩm để ăn no, đánh giặc. Ủy ban vận động dân bản bán trâu tiếp tế thực phẩm cho bộ đội. Yêu cầu trâu phải khỏe đi đường xa và thịt ngon. Khi mua trâu, Ủy ban sẽ viết giấy biên nhận cuối năm mới thanh toán. Cũng trong đợt này, trên lấy sáu người ở bản Làn đi dân công hỏa tuyến, yêu cầu phải có sức khỏe và thạo đi rừng để đưa trâu lên chiến trường.

Giữ bí mật, Lê Phan trao đổi với dân bản thật ngắn gọn, cụ thể:

- Thưa dân bản, đợt này, quân ta chiến đấu xa căn cứ, bộ đội phải liên tục hành quân truy kích địch. Bữa ăn chỉ có cơm nắm, muối vừng nên sức khỏe không bảo đảm. Đồng bào bán trâu cho Chính phủ là thể hiện lòng yêu nước, giúp bộ đội ăn no, đánh thắng giặc Pháp xâm lược.

Cán bộ vừa dứt lời, người đàn ông trung niên đầu đội mũ nồi, mặc bộ quần áo màu chàm đứng phắt dậy, cười nhe chiếc răng sứt:

- Bộ đội ta vì nước, vì dân, chẳng sợ hi sinh, gian khổ, dũng cảm ra mặt trận chiến đấu chống quân thù. Dân bản chúng tôi quý bộ đội, thương bộ đội lắm, nhà nào cũng muốn được bán trâu tiếp tế thực phẩm cho bộ đội.

Tiếng cười nói hưởng ứng râm ran khắp năm gian nhà sàn:

- Lão Tung sứt nói phải đấy, bộ đội là con em của dân, chiến đấu vì dân, để bộ đội có sức đánh Tây, dân bản chẳng tiếc gì đâu. 

Ngồi tít trong góc nhà, chàng trai mới lớn khuôn mặt lấm tấm trứng cá quay sang nhìn cô gái xinh xắn ngồi bên cạnh, hỏi ý. Thẹn thò, cô gái gật đầu. Chàng trai đứng dậy ngượng ngịu nói một hơi:

- Xin trưởng bản cho cháu với Khen được đi dân công hỏa tuyến đợt này. Nhà chúng cháu xin đăng ký bán trâu, nhưng con trâu đực nhà cháu với con trâu mộng nhà Khen dữ lắm phải có người quen trị mới được?

Trưởng bản há miệng để lộ hàm răng vàng khè bởi ố khói thuốc lào:

- Thằng Phình mười bảy tuổi đi được rồi nhưng cái Khen năm nay mới mười sáu đã đến tuổi đi dân công đâu. Trường hợp này để tao bàn với cán bộ rồi đến nhà hỏi ý kiến bố mẹ nó rồi mới quyết định được. 

Đi họp bản về, ông Tung phấn chấn hết đứng, lại ngồi. Bữa cơm chiều, uống ực một hơi hết chén rượu, liếc nhìn vợ, ông chồng cao giọng:

- Nghe nói chiến dịch này to lắm, tiếc chẳng còn trẻ để vào bộ đội cầm súng đánh giặc. Mẹ cái Nhình à, đợt này tôi xung phong đi dân công hỏa tuyến đưa trâu lên mặt trận.

Ngồi têm trầu, bà vợ thủng thắng cất nhời:

- Chiều nay, ra ruộng làm cỏ lúa em đã nghe dân làng râm ran nói hết rồi. Mình cứ yên tâm đi làm việc nước, chẳng phải lo cho mẹ con em ở nhà đâu. Em chỉ nhắc mình đi xa nhớ mang theo con Đốm, nó thạo đi rừng giúp mình nhiều lắm đấy. 

Sáng sớm, sương chưa tan, bản Làn lốc cốc tiếng mõ trâu. Bãi đất rộng đầu bản lố nhố bóng người. Nhà nào cũng dắt đến những con trâu ngố béo nhất, khỏe nhất.  Quàng trên người chiếc túi dết căng phồng đựng quần áo, ông Tung ngoác miệng cười nhe cái răng sứt:

- Nhà tôi xung phong bán hai con trâu, tôi xin đi dân công hỏa tuyến đưa trâu lên mặt trận.

Nhìn người đàn ông dân tộc thiểu số mắt sáng, lưng rộng, bàn chân to bè, loăng quăng bên cạnh là con chó săn cao lớn, đuôi quẫy tít mù. Đúng là một thợ rừng lão luyện. Lê Phan mừng thầm. Anh đưa mắt nhìn trưởng bản. Hiểu ý, trưởng bản gật đầu cười. Lê Phan lại gần cầm tay ông Tung lắc mạnh:

- Ủy ban cảm ơn sự đóng góp quý báu của gia

đình ông.

Việc thu mua trâu thật đơn giản. Không có cân, cán bộ cùng đồng bào lấy dây đo vòng bụng, chiều cao, chiều dài của con trâu rồi ước trọng lượng từng con. Lê Phan và cán bộ xã ký xác nhận là xong thủ tục. Cầm tờ giấy có mấy chữ ngoằn ngoèo trên tay, bà con gật đầu. Chẳng ai thắc mắc hỏi han. Sau này, căn cứ vào tờ giấy biên nhận, Ủy ban sẽ thanh toán tiền cho đồng bào. Kết quả mua trâu vượt mong đợi, chỉ một tuần đàn trâu béo khỏe được đưa về điểm tập kết.  

Nửa đêm, mưa phùn gió bấc, trời rét căm căm. Đoàn dân công đặc biệt lặng lẽ nhằm hướng Tây Bắc xuất hành. Tiếng mõ trâu lốc cốc trong đêm. Mưa to, nước lũ từ các sông suối cuồn cuộn đổ về. Mặt sông Hồng rộng mênh mông, ngầu đục. Quanh bến đò Âu Lâu, máy bay “Bà già” ngày đêm vo ve rình rập. Tránh con mắt soi mói của lũ giặc trời, ban ngày anh chị em dân công vào sâu trong rừng chặt tre nứa. Đêm tối, họ kết làm bè mảng đưa trâu qua sông. Mưa rét, hai răng va vào nhau lập cập. Hai đêm vất vả bì bõm bơi lặn, đàn trâu qua sông an toàn.

Bảo đảm yêu cầu giữ bí mật chiến dịch, đoàn dân công đặc biệt xuyên rừng ngày nghỉ, đêm đi. Lần đầu tiên xa nhà, mấy nàng sơn nữ được cả tiểu đoàn đùm bọc. Xuyên rừng, cây đập gai cào quần áo mau chóng rách. Buổi trưa, mấy chị em nhẩn nha ngồi vá quần áo. Khen, cô em út của đội dân công khe khẽ cất tiếng hát. Tiếng hát Then tình tứ, ngọt ngào bay bổng giữa núi rừng Tây Bắc khiến ai cũng bâng khuâng nhớ quê nhà. Trên đường hành quân, mỗi dân công được giao chăn dắt hai con trâu. Ban ngày, anh chị em buộc trâu trong rừng, nghỉ ngơi, nấu cơm, cắt cỏ cho trâu. Đêm tối, từng tiểu đội lặng lẽ bám theo nhau dắt trâu xuyên rừng vượt núi cao, suối sâu.

Nửa đêm. Trời đột nhiên tối sầm. Ánh chớp xé ngang bầu trời. Mưa to như trút nước. Dốc cao, đường trơn. Đàn trâu đứng lì không chịu bước. Khen, người ướt như chuột lột, bất lực đứng cạnh con trâu ngang bướng. Nhìn thấy Phình chạy xuống. Khen phụng phịu:

- Em chịu không làm sao dắt được con trâu bướng bỉnh này, nó cứ đứng lì ra không chịu bước.

Lăm lăm cành cây nhỏ trên tay, Phình hất hàm:

- Không sao, em cầm chạc kéo mũi trâu đi trước. Phía sau, anh quật túi bụi nó sẽ phải bước. 

Đường rừng, muỗi, vắt, ong đốt, rắn cắn xảy ra như cơm bữa. Có ngày, một phần ba số người và trâu bị ốm. Lúc này, kinh nghiệm đi rừng của đồng bào dân tộc thiểu số được phát huy. Các thợ rừng nhanh chóng tìm những loại lá cây quen thuộc làm thuốc chữa bệnh công hiệu cho người, cho vật.

Màn đêm tĩnh mịch đến rùng rợn. Đoàn dân công đặc biệt tập kết bên bờ sông Đà chuẩn bị qua sông. Chợt máy bay ập đến. Suốt đêm, lũ quạ sắt thay nhau quần đảo ném bom, bắn phá khu vực bến phà. Tiếng máy bay, tiếng bom, tiếng súng xé toạc bầu trời. Đàn trâu hoảng loạn bứt chạc lồng lên lao xuống sông. Đại đội trưởng Đại đội 1 Vũ Đương dẫn một tiểu đội lao ra chặn đầu đàn trâu, đuổi chúng quay lại rừng. Ánh chớp lóe lên, mặt đất rung chuyển. Trong khói bom mù mịt, Vũ Đương nằm mê man, một cánh tay bị đứt lìa.

Ai đó kêu lên thảm thiết:

- Tôi bị thương rồi. Cứu tôi với.

Giọng Tiểu đoàn trưởng khản đặc:

- Đại đội 1 khẩn trương đưa những người bị thương đến Trạm quân y. Đại đội 2, Đại đội 3 tổ chức thu gom đàn trâu.   

Thâu đêm, Phình và Khen mỗi đứa một đầu cáng khênh người bị thương về Trạm quân y. Vừa quay về đơn vị, mồ hôi đầm đìa trên mặt, hai người lại tất tả cùng anh chị em dân công chia nhau lùng sục khắp các ngả rừng thu gom đàn trâu bị thất lạc. Dẫm nát cánh rừng, vẫn thiếu hai con trâu.

Cái lạnh thấu xương cắt vào da thịt đã đánh thức Phình dậy. Trời mới mờ sáng ngoài cửa hang, tiếng chim rừng đã ríu rít khắp nơi. Màn sương mù trắng đục phủ kín khu rừng. Mùi cây cỏ mát rượi, tiếng chim líu lo. Cánh rừng bên cạnh bỗng vang  tiếng mõ trâu quen thuộc, cả đội ùa ra. Đôi vợ chồng người Mèo dắt trâu gặp chỉ huy đội dân công. Lưng áo họ ướt đẫm mồ hôi:

- Đêm qua, máy bay nó bắn dữ quá, trâu của dân công lạc vào đàn trâu nhà ta. Sáng nay lùa trâu đi chăn mới biết, ta mang trâu trả cho dân công.

Chị vợ tháo quẩy tấu chất đầy dưa nương, rau cải nương đeo sau lưng cho Khen: 

- Dân công ăn nhiều rau rừng mệt lắm đấy, ta cho một ít rau dưa ăn đỡ xót ruột. Ôi, em gái dân công xinh thế, trai Mèo nhìn thấy mê tít, nó rình bắt về làm vợ đấy.

Thẹn thò, mặt Khen đỏ bừng:

- Anh chị tốt bụng quá, đoàn dân công cảm ơn nhiều.

Trời mưa, lũ suối dâng cao, đơn vị hạ trại giữa rừng già. Nửa đêm, mọi người say nồng giấc ngủ. Con Đốm bỗng tru một tiếng dài. Ánh mắt khiếp đảm, nó rít ư ử rúc vào trong lán. Đàn trâu hoảng sợ run rẩy nép mình vào nhau. Sinh nghi, ông Tung đi vòng quanh dò động tĩnh. Ngửi thấy mùi hôi hám khó chịu, lão chạy vào lán hô to: 

- Anh em ơi! Dậy ngay, hổ dữ về bắt trâu?

Hoàng Sang bật dậy, cầm súng chạy ra ngoài:

- Mọi người dậy cả đi, đốt lửa, đánh động đuổi thú dữ.

Cả đơn vị ùa dậy, hối hả đốt lửa, gõ nồi liên hồi. Con hổ đói dường như đã ngửi thấy hơi người, hơi trâu, nó gầm lên, phả ra hơi thở khê nồng, khăm khẳm. Lửa cháy phừng phừng, tiếng gõ dồn dập, “soạt” một cái, con hổ nhảy vào màn đêm, mất dạng.

Gần đến mặt trận, yêu cầu bảo đảm an toàn bí mật được quán triệt đến với từng cán bộ, đội viên. Việc đun nấu, dựng lều, buộc trâu, cắt cỏ phải ngụy trang kĩ, không để cho máy bay địch phát hiện.

Đường hành quân của đoàn dân công đặc biệt qua đèo Pha Đin. Một đèo cao, cheo leo hiểm trở. Một túi bom  thường xuyên bị máy bay địch nhòm ngó, bắn phá, hòng cản bước tiến của quân ta. Không thể đưa đàn trâu nghênh ngang vượt đèo, làm mồi cho máy bay địch. Bộ phận tiền trạm được giao nhiệm vụ tìm đường cho trâu đi luồn dưới đáy vực. Nghiên cứu địa hình thực tế, trung đội trinh sát quay về với những khuôn mặt tái nhợt vì mệt mỏi. Một ngày dài len lỏi giữa vùng trọng điểm bắn phá của máy bay địch, giữa những đồi núi cheo leo và vực sâu thăm thẳm khiến mọi người mệt lả và đói ngấu. Trong lúc xuyên rừng, do mải mê quan sát Trung đội trưởng Hoàng Sang sơ sẩy đạp trúng bẫy thú rừng. May thay cái bẫy kẹp đã cũ và mục rã, anh chỉ bị sây sát nhẹ. Mặt buồn thiu, Hoàng Sang trở về báo cáo: 

- Người đi không lên xuống vực đã khó, dắt trâu càng khó hơn. Đặc biệt, dưới đáy vực có nhiều bãi đá tai mèo nhọn sắc nối tiếp nhau dài khoảng tám trăm mét, trâu không đi qua được.

Tiểu đoàn trưởng Lê Phan gập người xoay ngang xoay dọc tấm bản đồ. Chợt giọng anh trùng xuống:

- Các đồng chí nghiên cứu có thể xẻ đất đá ở ta luy dương làm các “cua tay áo” cho đàn trâu đi men theo sườn núi được không? 

Đôi mắt xếch lóe lên, Hoàng Sang quả quyết:

- Thế mà chúng tôi không nghĩ ra, ta có thể xẻ đất đá làm đường vòng men theo sườn núi dắt trâu lên xuống vực. Đoạn qua bãi đá tai mèo dưới đáy vực, chúng tôi sẽ tìm cách khắc phục. 

Thiếu ngủ, má hóp mắt trũng sâu, Lê Phan ôm ngực ho sù sụ:

- Mai tôi sẽ đến đèo thị sát cùng các đồng chí. Chúng ta đi chiến trường đã gần hai tháng, chôn chân ở cánh rừng này để trâu gầy, trâu chết trong khi bộ đội thiếu thức ăn là có tội. Thời gian gấp lắm rồi, khó mấy cũng phải tìm ra cách giải quyết.

Mặt trời nhô cao rọi những tia nắng vàng xuyên xuống những tán rừng cây dày đặc lá. Tiểu đoàn trưởng cùng anh em trinh sát quăng dây, đu người vượt vách đá trèo lên cây quan sát. Nhìn bãi đá tai mèo ngoằn ngoèo dưới đáy vực, bụng anh nóng như lửa đốt. Quanh đèo nham nhở hố bom, cây cối đổ gục. Chợt Hoàng Sang vỗ đùi reo to:

- Có cách rồi, ta xếp đá, chặt những cây đổ kia, bắc cầu cho đàn trâu đi trên bãi đá tai mèo.  

“Cái khó ló cái khôn”, kệ máy bay địch ngày đêm vè vè bay lượn trên đầu soi mói, rình rập. Anh chị em dân công bí mật luồn rừng đào đất, chặt cây, bắc cầu cạn cho đàn trâu đi qua bãi đá tai mèo nhọn hoắt. 

Trăng rừng lạnh lẽo. Sương núi chờn vờn. Đi đầu, ông Tung thận trọng dắt trâu tiến vào khu vực cửa ngõ mặt trận. Con Đốm lăng quăng chạy bên cạnh. Tiếng mõ trâu âm vang trong đêm.

Gần sáng, gió thổi mạnh. Tiếng nước từ núi cao đổ xuống ào ào. Phía trước, chợt có ánh đèn pin loang loáng. Hoàng Sang bước đến, người ướt đẫm sương đêm:

- Báo cáo, tôi vừa làm việc với quân nhu mặt trận. Dạo này bị quân ta thít chặt vòng vây, địch điên cuồng chống trả, các ngả đường tiếp tế lương thực, thực phẩm gặp khó khăn. Biết tin chúng ta đưa một trăm hai hai con trâu béo khỏe đến mặt trận các đồng chí ấy phấn khởi lắm.

Tiểu đoàn trưởng Lê Phan nắm tay Hoàng Sang hồ hởi: 

- Đồng chí có làm việc cụ thể với quân nhu mặt trận về thời gian, địa điểm bàn giao đàn trâu?  

Trung đội trưởng trinh sát giành giọt từng lời:

 - Thời gian vào tối mai, địa điểm ở bìa rừng phía Tây!

Sẩm tối, đoàn dân công hoàn tất thủ tục bàn giao đàn trâu. Anh cán bộ quân nhu mặt trận dang rộng cánh tay ôm chầm Tiểu đoàn trưởng dân công:

- Cảm ơn các đồng chí, khó khăn, vất vả, hi sinh nhiều lắm mới đưa được đàn trâu vượt qua một quãng đường dài đầy chông gai, gian khổ đến đây. Món quà vô giá này sẽ giúp bộ đội ăn no, đánh thắng.

Tiểu đoàn trưởng dân công nghẹn ngào:

- Giúp bộ đội ăn no, đánh thắng là tâm nguyện của đoàn dân công đặc biệt. Đó cũng là tâm nguyện đồng bào các dân tộc vùng chiến khu cách mạng.

Sau cơn mưa, trời bắt đầu hửng dần lên. Trên tán lá, bầy chim chuyền cành qua những bông hoa ban trắng.

M.T.S